Γραφικές Τέχνες… Δηλαδή;

Γραφικές Τέχνες – τι εννοούμε με αυτόν τον όρο; Ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε το τι εννοούμε όταν μιλάμε για Γραφικές Τέχνες. Δυο είναι οι λέξεις που χρειάζεται να αναλύσουμε. Θα χρειαστούμε αρκετή βοήθεια για την ανάλυση των όρων από το λεξικό Μπαμπινιώτη. Αρχίζουμε με τον όρο «Τέχνες», τον πιο δύσκολο όρο. Με τον όρο τέχνη μπορούμε να εννοήσουμε πολλά πράγματα. Το λεξικό Μπαμπινιώτη στον όρο τέχνη δίνει έντεκα ορισμούς. Εμείς θα δανειστούμε τους τρεις. Τέχνη είναι «η ελεύθερη, δημιουργική έκφραση του ανθρώπου με έργα που διέπονται από αισθητικούς κανόνες». Επίσης τέχνη είναι «η μαστοριά, η εμπειρική επιδεξιότητα στην εκτέλεση μιας εργασίας». Και τελικά τέχνη είναι «το σύνολο των αρχών ή των μεθόδων που διέπουν έναν τομέα δραστηριότητας».

Κρατάμε αυτούς τους 3 ορισμούς για τους εξής λόγους. Υπό την αιγίδα των γραφικών τεχνών δημιουργούνται έργα που διέπονται από αισθητικούς κανόνες. Καλλιτέχνες εκφράζονται δημιουργικά για να παράγουν έργα που θα αναπαραχθούν, ανατυπωθούν μετά με διάφορες μεθόδους εκτύπωσης. Για την εκτύπωση χρησιμοποιούμε εκτυπωτικά μηχανήματα. Τα εκτυπωτικά μηχανήματα τα χειρίζονται οι τεχνίτες-μάστορες. Αυτοί χρειάζονται μαστοριά και εμπειρική επιδεξιότητα για να ολοκληρώσουν τις εκτυπωτικές διαδικασίες. Και εδώ ταιριάζει ο δεύτερος ορισμός για την τέχνη. Τέλος οι γραφικές τέχνες είναι ένας μεγάλος τομέας δραστηριότητας με συγκεκριμένες αρχές και μεθόδους.  Θα παραθέσω τις βασικές μεθόδους εκτύπωσης. Ξεκινάμε με την κλασσική τυπογραφία, που είναι η παλαιότερη. Με τον καιρό προστέθηκαν η λιθογραφία, η βαθυτυπία, η μεταξοτυπία και η φλεξογραφία. Η λιθογραφία εξελίχθηκε στην φωτολιθογραφία offset, εν συντομία offset. Τώρα στην εποχή μας έχουμε και την ψηφιακή εκτύπωση.

Και «γραφικές» τέχνες σημαίνει…

Ο όρος «Γραφικές» βγαίνει από το ρήμα γράφω. Γράφω σημαίνει κυρίως σχηματίζω γράμματα πάνω σε μια επιφάνεια. Είναι ενδιαφέρον ότι ο όρος ξεκινάει από την σημασία «χαράζω ή σκαλίζω». Οι πιο παλιές μορφές γραφής είναι σκαλισμένες σε πέτρα ή κεραμικό, καθώς αυτά τα υλικά διατηρούνται για χιλιετίες. Είναι ένας αρχαίος όρος, μια λέξη που χρησιμοποιείται από την εποχή του ομήρου τουλάχιστον. Ο όρος επεκτείνεται περιλαμβάνοντας και τον σχεδιασμό σχημάτων, εκτός από γράμματα. Επίσης ενδιαφέρον είναι το ρήμα ζωγραφίζω, που βγαίνει από το «ζώα γράφειν». Δηλαδή σχεδιάζω ζώα, ζωγραφώ ή όπως χρησιμοποιούμε περισσότερο, ζωγραφίζω. Καταλήγουμε ότι όταν κάποιος γράφει, είτε σχεδιάζει σημεία (γράμματα) είτε ιχνογραφεί, σχεδιάζει σχήματα-παραστάσεις. Και τα δυο μας ενδιαφέρουν στις γραφικές τέχνες. Γιατί με τις γραφικές τέχνες αναπαράγουμε οτιδήποτε έχουμε γράψει-ζωγραφίσει.

Καθώς μιλάμε για το ρήμα γράφω, αξίζει να μιλήσουμε και για το ουσιαστικό γραφή. Βασικά η ιστορία του ανθρώπου ξεκινά με την γραφή. Το λεξικό Μπαμπινιώτη δίνει τον ορισμό «η αποτύπωση του λόγου πάνω σε μια επιφάνεια με την χρήση συμβόλων (γραμμάτων)». Θέλοντας ο άνθρωπος να επικοινωνήσει με άλλους ανθρώπους που δεν είναι στον ίδιο χώρο ή στο ίδιο χρονικό σημείο, επινόησε τη γραφή. Σε αυτό συνέβαλε και η ανάγκη του να καταγράψει γεγονότα, σκέψεις και πράξεις για μελλοντική χρήση. Με την επινόηση της γραφής ξεπέρασε τους περιορισμούς της προφορικής επικοινωνίας. Ο προφορικός λόγος περιορίζεται από τον χρόνο, τον χώρο και τον αριθμό των ατόμων που επικοινωνούν. Όταν άρχισε να γράφει, τότε άρχισε να γράφει ιστορία! Πριν από αυτό έχουμε την… προϊστορία…

Τελικά δυο ορισμοί και για τις «γραφικές»

Συνεχίζοντας με τον όρο «Γραφικές», και αυτός έχει διπλή κατεύθυνση. Γραφικός είναι αυτός που είναι ικανός στο σχέδιο και στην ζωγραφική. Από την άλλη είναι αυτός που αναφέρεται, σχετίζεται με την γραφή. Είναι ενδιαφέρον ότι όσον αφορά την πρώτη κατεύθυνση, στον Πλάτωνα, γραφική με την έννοια της τέχνης, είναι η ζωγραφική. Στην αρχαιότητα με τον όρο αυτόν εννοούσαν αυτόν που παρουσιάζει ωραία εικόνα, ωραία όψη, ωραία εμφάνιση. Μας ενδιαφέρουν και οι δυο κατευθύνσεις, γιατί στις Γραφικές Τέχνες ασχολούμαστε και με τον γραπτό λόγο αλλά και με τα σχέδια, τις εικόνες.

Ολοκληρώνοντας τον όρο γραφικές τέχνες

Παντρεύοντας αυτές τις δυο λέξεις έχουμε τις Γραφικές Τέχνες. Το λεξικό Μπαμπινιώτη ορίζει: «(Α) (γενικά) η ζωγραφική, η χαρακτική και οι εφαρμογές τους (σε συνδυασμό συχνά με την χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών). (Β) (ειδικοτερα) το σύνολο των μεθόδων και των τεχνικών που χρησιμοποιούνται για την σχεδίαση, την καλλιτεχνική επιμέλεια, την εκτύπωση και την αναπαραγωγή κειμένων και εικόνων». Αυτοί οι ορισμοί είναι ακριβείς. Μας περιγράφουν με λίγα λόγια το τι είναι οι Γραφικές Τέχνες. Ξεκινάμε με την γραφή, είτε τον γραπτό λόγο, είτε τον σχεδιασμό σχεδίων, καλλιτεχνικών απεικονίσεων ή εικόνων. Και συνεχίζουμε με την αναπαραγωγή των πρωτότυπων σχεδίων (εικόνα και κείμενο) σε πολλά αντίτυπα. Σε πολλά αντίτυπα πάνω σε διάφορα υλικά. Οι γραφικές τέχνες ξεκίνησαν με την εκτύπωση στο χαρτί. Τώρα πλέον το μέσο εκτύπωσης μπορεί να είναι ό,τι υλικό φαντάζεται κανείς. Χαρτί, αυτοκόλλητο, πλαστικό, ξύλο, μέταλλο κλπ.

Αυτές είναι οι Γραφικές Τέχνες. Έχουν κατακλύσει την ζωή μας. Όπου και να κοιτάξουμε, μέσα στο σπίτι μας, έξω από το σπίτι μας, θα δούμε αποτυπώματά της. Το βιβλίο, το περιοδικό και η εφημερίδα είναι τα πιο κλασσικά έντυπα. Συσκευασίες, αυτοκόλλητα, ετικέτες, επιγραφές, υφάσματα, αφίσες, παντού γύρω μας έχουμε πράγματα που έχουν παραχθεί με κάποια μέθοδο εκτύπωσης, από τις Γραφικές Τέχνες. Είναι παντού στην ζωή μας, δεν μπορούμε να φανταστούμε τι θα ήμασταν χωρίς τις γραφικές τέχνες. Σκεφτείτε τι θα είμασταν αν δεν είχαν αρχίσει να τυπώνονται μαζικά τα βιβλία από την εφεύρεση της τυπογραφίας τον 15^ο αιώνα. Αν δεν είχε δηλαδή πρόσβαση στην γνώση όλος ο κόσμος, την γνώση που «αποθηκεύονταν» στις βιβλιοθήκες.